Email this article BANGUNAN KUNO WISMA PERDAMAIAN DALAM SEJARAH KOTA KAWASAN SIMPANG TUGU MUDA, SEMARANG
Abstract
Abstract
The Simpang Tugu Muda Area has great significance for Semarang City. In this area, several buildings have become landmarks of this city. Unfortunately, the history of this area has not been written systematically, and among the historical landmarks in this area, the Old Building of Wisma Perdamaian has the most confusing history. This article was based on the 2021 historical research in the Simpang Tugu Muda Area and describes its history and the Old Building of Wisma Perdamaian based on a more factual data; therefore, it can contribute to build a more solid history of Semarang City and architectural conservation efforts there. This research used a historical research method as well as field observation. One of the research findings shows that the Old Building of Wisma Perdamaian was not the residence of the Governor of the North Coast of Java Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) in the 18th century, as many people believe. This building was built by Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL) as the residence of the Major General of the KNIL in the 19th century. Meanwhile, the residence of the Governor of the North Coast of Java, VOC, was demolished in 1908.
Keywords: History of architecture and the city, Semarang, Tugu Muda Area, Wisma Perdamaian
Abstrak
Kawasan Simpang Tugu Muda memiliki signifikansi yang besar di Kota Semarang. Di kawasan ini berdiri pula beberapa bangunan yang menjadi tengaran kota ini. Di antara bangunan-bangunan tersebut, Bangunan Kuno Wisma Perdamaian memiliki sejarah yang paling simpang siur. Artikel ini ditulis berdasarkan penelitian historis Kawasan Simpang Tugu Muda yang dilaksanakan pada 2021 dengan tujuan untuk memaparkan sejarah arsitektur dan tata kota kawasan ini dan Bangunan Kuno Wisma Perdamaian berdasarkan data primer yang lebih faktual, sehingga diharapkan dapat berkontribusi pada penulisan sejarah dan pelestarian arsitektur di Kota Semarang yang lebih solid. Metode yang dipakai dalam penelitian ini adalah metode penelitian sejarah yang dilengkapi dengan observasi lapangan. Salah satu temuan penelitian menunjukkan bahwa Bangunan Kuno Wisma Perdamaian bukanlah kediaman Gubernur Pantai Utara Jawa Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) pada abad ke-18 seperti yang diyakini banyak orang. Bangunan ini dibangun oleh Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL) sebagai kediaman Mayor Jenderal KNIL pada abad ke-19. Sementara kediaman Gubernur Pantai Utara Jawa VOC sudah dirobohkan pada 1908.
Kata kunci: Sejarah Arsitektur & Kota, Semarang, Simpang Tugu Muda, Wisma Perdamaian
Keywords
Full Text:
PDF (Bahasa Indonesia)References
Akihary, H. (1988). Architectuur en stedebouw in Indonesie 1870-1970. Rijksdienst voor de Monumentenzorg.
Anonim. (1921). Feestelijkheden ter gelegenheid van het bezoek van Gouverneur Generaal Fock aan Semarang, 16 september 1921 [Foto]. Tropenmuseum, Amsterdam, Belanda. https://hdl.handle.net/20.500.11840/21359
Anonim. (ca. 1965-1980i). Bangunan Kuno Wisma Perdamaian 1 [Foto]. Koleksi Pribadi Risto Samtono, Semarang.
Anonim. (ca. 1965-1980ii). Bangunan Kuno Wisma Perdamaian 2 [Foto]. Koleksi Pribadi Risto Samtono, Semarang.
Balai Pelestarian Cagar Budaya Jawa Tengah. (2019). Pemutakhiran Data Cagar Budaya Kawasan Kota Lama Semarang Tahap IV Tahun 2019. Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan. http://repositori.kemdikbud.go.id/15143/1/LAPORAN_PEMUTAKHIRAN%20DATA%20CAGAR%20BUDAYA%20KAWASAN%20KOTA%20LAMA%20SEMARANG%20TAHAP%20IV.pdf
Batavia Topographisch Bureau. (ca. 1875). Kaart van de Hoofdplaats Semarang en Omstreken [Peta]. Perpustakaan Universitas Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden, Belanda. http://hdl.handle.net/1887.1/item:812738
Batavia Topographische Inrichting. (1909) Semarang en Omstreken [Peta]. Perpustakaan Universitas Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden, Belanda. http://hdl.handle.net/1887.1D/item:91574
Boom. E. H. (1863). Nederlandsch Oost-Indië. Overlandreis naar Batavia; zeereis naar Batavia. Plantenga.
Brommer, B., dkk. (1995). Semarang: Beeld van een stad. Asia Maior.
Budiman, Amen. (1979). Semarang Juwita. Tanjung Sari.
Carey, P. (2007). The Power of Prophecy: Prince Dipanagara and the end of an old order in Java, 1785-1855 (ed. 2). KITLV Press.
––––. (2017). Prakata. Dalam C. Kubontubuh & E. Budianta (ed.), Raffles dan Kita: Peringatan 200 Tahun the History of Java (hal i-viii). Badan Pelestarian Pusaka Indonesia.
Cribb, R. B. (2000). Historical atlas of Indonesia. University of Hawai'i Press.
Cronenburg, G.P.F. (1866). Plattegrond der stad Samarang [Peta]. Perpustakaan Universitas Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden, Belanda. http://hdl.handle.net/1887.1/item:2012115
de Haan, F. (1910). Priangan: De Preanger-Regentschappen onder het Nederlandsch Bestuur tot 1811, Vol. 1. Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen.
de Nelly, A. (ca. 1762-1783). Gezicht op landgoed Bonjon ofwel Vredestein Het Huijs von Patty [Lukisan]. Rijksmuseum, Amsterdam, Belanda. https://www.rijksmuseum.nl/en/collection/NG-400-R
De Locomotief. (26 Juni 1917). Stadsnieuws Semarang, 26 Juni, De Schouwburg. 7.
De Locomotief. (25 Mei 1928). De Bestuurshervorming. Midden-Java's indeling. 7.
Direktorat Pelestarian Cagar Budaya dan Permuseuman. (2018). Tugu Muda. Direktorat Jenderal Kebudayaan, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan. http://cagarbudaya.kemdikbud.go.id/cagarbudaya/detail/PO2016080800003/tugumuda
Duurveld, J. H. Stukken betreffende de verkoop door Jan Hendrik Duurveld van het land “Vredestein” alias “Bangliauw” aan Paul Bergman (Dokumen mengenai penjualan oleh
Jan Hendrik Duurveld atas tanah “Vredestein” alias “Bangliauw” kepada Paul Bergman). (ca. 1700-an). Registrasi: VIBDNI004324. Centrum voor familiegeschiedenis, Den Haag, Belanda. https://cbgverzamelingen.nl/zoeken?search=Bangliauw&collection=Oost-Indische+bronnen
Fakultas Teknik Universitas Diponegoro. (2019). Sejarah & Perkembangan. Universitas Diponegoro. https://ft.undip.ac.id/ tentang-kami/sejarah-perkembangan-fakultas-teknik-undip/
G. C. T. van Dorp & Co. (ca. 1895-1908). "Residentie-woning. Semarang" [Foto]. Perpustakaan Universitas Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden, Belanda. http://hdl.handle.net/1887.1/item:852275
Google Earth Pro, (2021) Simpang Tugu Muda Semarang, 7°19'12.0"S 110°10'12.2"E, elevation 0M. [Online] Available at: http://www.google.com/earth/index.html [Accessed 15 June 2021].
Gouverneur, J. J. A. (1850). Een Uitstapje Naar Semarang En Omstreken: of Beschrijving Van De Gebruiken En Levenswijze Hunner Bewoners. Noothoven van Goor.
Hageman, J. (1860). Handleiding tot de kennis der geschiedenis, aardrijkskunde, fabelleer en tijdrekenkunde van Java: Kort begrip der algemeene geschiedenis van Java, Deel 9. Lange & Co.
Hisgen, O. (ca. 1920-1921). Het huis van de resident te Semarang [Foto]. Perpustakaan Universitas Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden, Belanda. http://hdl.handle.net/1887.1/item:763309
––––. (1932). Staatsiefoto van Jhr. Mr. B.C. de Jonge, gouverneur van Nederlands-Indië, en mw. A.C. de Jonge - baronesse van Wassenaer aan Semarang [Foto]. Rijksmuseum, Amsterdam, Belanda. http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.466523
Hoofdagentschap Nillmij. (1917). Semarang en Omstreken [Peta]. Perpustakaan Universitas Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden, Belanda. http://hdl.handle.net/1887.1/item:816223
––––. (ca.1935). Kaart van Semarang [Peta]. Perpustakaan Universitas Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden, Belanda. http://hdl.handle.net/1887.1/item:817330
Java Government Gazette. (13 Juni 1812). The Celebration of His Majesty's Birth-Day. 1(16), 2.
Jeakes, J. (1815). The landing of the British Army at Chillinching on the island of Java 4th Augt. 1811 [Lukisan]. National Library Board Singapore, Singapura. https://eresources.nlb.gov.sg/printheritage/detailmap/bdf6927b-be9f-488b-a391-38eace5d12a5.aspx
Kantor Statistik Propinsi Jawa Tengah. (1982). Jawa Tengah Selayang Pandang. 359.
Kasmadi, H., dan Wiyono. (1985). Sejarah Sosial Kota Semarang (1900-1950). Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.
Koninklijk Nederlands Indisch Leger. (1856). Proeve van Een Geschiedkundig Onderzoek Naar den Voormaligen en Tegenwoordigen Staat der Buskruidfabrikatie in Nederlandsch Indie. Militaire spectator. tijdschrift voor het Nederlandsche leger. 23, hal. 515. https://www.militairespectator.nl/sites/default/files/bestanden/uitgaven/1856/1856-0513-01-0061.PDF
Meijers, W. (ca. 1900). Generaalswoning aan de Boeloe bij het Wilhelminaplein te Semarang [Foto]. Perpustakaan Universitas Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden, Belanda. http://hdl.handle.net/1887.1/item:894762
Moehadi, dkk. (1997). Sejarah Pendidikan Daerah Jawa Tengah Edisi II. Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.
Munnich, J. & Netscher, E. (ed.). (1860). Tijdschrift voor Indische taal-, land- en volkenkunde, Volume 9 Koninklijk Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen (Batavia). Lange & Co., 362.
Nas, P. J. M., dan Pratiwo. (2002). Java and De Groote Postweg, La Grande Route, the Great Mail Road, Jalan Raya Pos. Bijdragen Tot De Taal-, Land- En Volkenkunde. 158 (4), 707-725.
Nationaal Archief. (1946). Hoofdkwartier T-brigade (Tijgerbrigade) [Foto]. The National Archives of the Netherlands, Den Haag, Belanda. http://hdl.handle.net/10648/074fc514-db08-aae3-fd76-2437f9baf17a
Nederlands Filmarchief. (1990). Nederlandsch-Indische spoorwegen, anno 1937 [Kereta Api Hindia Belanda, tahun 1937] [Film]. Nederlands Filmarchief.
Pilar Jakon. (April-Juni 2016). H. Mulyono Hadipranoto: Tak Kenal Kata Menyerah. VIII (28), 13.
Rach, J. (ca. 1771-1783). Het gezigt van het Huys Bonjon,of anders Vreedesten,en Luypatty Leggende op het Eyland Groot Yava aan de Noord Oost Zyde [Lukisan]. Perpustakaan Nasional Indonesia, Jakarta, Indonesia. https://opac.perpusnas.go.id/DetailOpac.aspx?id=272088
Rijksmuseum. (2018i). Gezicht op landgoed Bonjon ofwel Vredestein, A. de Nelly (possibly), 1762 - 1783. https://www.rijksmuseum.nl/en/collection/NG-400-R
Rijksmuseum (2018ii). Het huis van Patty, Jan Brandes, after Johannes Rach, after A. de Nelly, 1779 - 1785. https://www.rijksmuseum.nl/en/collection/NG-1985-7-3-143
Rjipkema, S. (2021). Composing the East: Depictions of the Yogyakarta Court in the 18th Century. International Conference on Art, Design, Education and Cultural Studies (ICADECS), KnE Social Sciences. 1-8.
Roesmanto, T. (2003). Penelusuran Wajah Bangunan Kuno De Vredestein. Dimensi Teknik Arsitektur, 31(2)
Sari, W. D., dkk. (2013). Inventaris Arsip Java’s Noordoost Kust 1694 - 1816. Arsip Nasional Republik Indonesia.
Siong, H. B. (1996). The secret of major Kido; The battle of Semarang, 15-19 October 1945. Bijdragen Tot De Taal-, Land- En Volkenkunde. 152(3), 382-428.
Sjamsuddin, H. (2012). Metodologi Sejarah (Cetakan 2). Yogyakarta: Penerbit Ombak.
Suara Merdeka. (14 Mei 1998). Ribuan Mahasiswa “Menduduki” Wisma Perdamaian. 1.
Tazelaar, P. A. (1949) de Tijgerclub te Semarang [Foto]. Indiegangers.nl. https://indiegangers.nl/index.php/nederlands-indie-foto-galerij/taz/3e?i=51_de_
Tijgerclub_te_Semarang
Tio, Jongkie. (2001). Kota Semarang dalam Kenangan. Sinar Indonesia.
van de Wall, V. I. (1943). Oude hollandsche buitenplaatsen van Batavia. W. van Hoeve.
van den Bosch, J. (1818). Nederlandsche bezittingen in Azia, Amerika en Afrika. In derzelver toestand en aangelegenheid voor dit Rijk, wijsgeerig, staatshuishoudkundig en geographisch beschouwd. Van Cleef.
van Hoëvell, W. R. (1849). Reis over Java, Madura en Bali in het midden van 1947. P. N. Van Kampen.
van Ossenberch, W. H. (1853). Opgestelt door Den Raad Extraordinair van Nederlands India en Afgaande Gouverneur en Directeur van Java's Voord Oostcust Willem Hendrik Van Ossenberch, om te Strekken tot Narigt van Zijnen Successeur, Den Heer Johannes Vos, Aan KoomendeGouverneur En Directeur van Java's Noord Oostcust. Berigten van het Historisch genootschap te Utrecht. 5(2), hal 187.
Veen, H. (ca. 1860-1880). Generaalswoning, Semarang, Java [Foto]. Tropenmuseum, Amsterdam, Belanda. https://hdl.handle.net/20.500.11840/299271
Verenigde Oostindische Compagnie. (1741). Kaart van Samarang en omstreken. Benevens aanwysing van 's Comp.s Leger en 's vyands vlugt. Gecommandeert en chef door commandant Gerrit Non. Anno 1741 [Peta]. The National Archives of the Netherlands, Den Haag, Belanda. https://www.nationaalarchief.nl/en/research/archive/4.VEL/invnr/1262/file/NL-HaNA_4.VEL_1262
Verenigde Oostindische Compagnie. (ca. 1787). Plan van de stad en omleggende landeryen van Samarang, sig strekkende 1200 Roeden Bezuyden, 1085 R Beoosten, 1570 T bewesten, benoorden tot aan zee [Peta]. The National Archives of the Netherlands, Den Haag, Belanda. https://www.nationaalarchief.nl/en/research/archive/4.VEL/invnr/1268/file/NL-HaNA_4.VEL_1268
Verenigde Oostindische Compagnie. (ca. 1795). Plan of plattegrond van Semarang, met dies environs. Kopie naar de kaart van de Militaire school en in een kleiner bestek overgebracht door K. F. Busscher [Peta]. The National Archives of the Netherlands, Den Haag, Belanda. https://www.nationaalarchief.nl/en/research/archive/4.MIKO/invnr/110/file/NL-HaNA_4.MIKO_110
Veth, P. J. (1882). Java, Geographisch, Ethnologisch, Historisch, Vol. III. De Erven F. Bohn.
Woodbury & Page. (ca. 1870i). Het Residentiehuis, Semarang [Foto]. Tropenmuseum, Amsterdam, Belanda. https://hdl.handle.net/20.500.11840/5006
Woodbury & Page. (ca. 1870ii). Huis van de resident te Semarang [Foto]. Perpustakaan Universitas Leiden, Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden, Belanda. http://hdl.handle.net/1887.1/item:924050
DOI: https://doi.org/10.24167/tesa.v20i1.4743
ISSN 1410-6094 (Print) | ISSN 2460-6367 (Media Online) | View My Stats
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.